Jerzy Pilch

---

Życiorys

Ukończył studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W trakcie nauki na uczelni nawiązał bliską przyjaźń z Marianem Stalą oraz Bronisławem Majem. W okresie od 1975 do 1985 roku pełnił funkcję adiunkta w Instytucie Filologii Polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie również rozpoczął studia doktoranckie. Jego debiut jako krytyka literackiego przypadł na rok 1975, a już od 1978 był redaktorem pisma „Student”.

W latach 1977-1981 był aktywnym członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W latach osiemdziesiątych XX wieku zaangażował się w powstawanie niezależnego czasopisma kulturalno-literackiego, które nosiło tytuł „NaGłos”. Pilch współpracował również z „Tygodnikiem Powszechnym”, będąc częścią jego zespołu redakcyjnego w latach 1989-1999.

Jego prace publikowane były na łamach takich czasopism jak „Hustler”, „Polityka” (od marca 1999 do czerwca 2006), „Dziennik” (od czerwca 2006 do sierpnia 2009) oraz „Przekrój” (od stycznia 2010 do listopada 2011). Od lipca 2012 roku na nowo związał się z „Tygodnikiem Powszechnym”, gdzie również publikował swoje felietony.

W 1989 roku otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich za tom opowiadań zatytułowany „Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej”. W kwietniu 1998 roku został wyróżniony jako Krakowska Książka Miesiąca za dzieło „Tysiąc spokojnych miast”. W tym samym roku uhonorowano go Paszportem „Polityki” za powieść „Bezpowrotnie utracona leworęczność”. W 2001 roku za „Pod Mocnym Aniołem” zdobył prestiżową Nagrodę Literacką „Nike”.

Pisarz był również autorem koncepcji Ogólnonarodowego Konkursu na Opowiadanie, który ogłosił w „Polityce” pod koniec 2003 roku. Konkurs nazwany „Pisz do Pilcha” zaowocował antologią „Pisz do Pilcha. Opowiadań współczesnych trzydzieści i trzy”, opublikowaną w 2005 roku.

W 2004 roku Jerzy Pilch otrzymał Nagrodę im. ks. Leopolda Jana Szersznika za całokształt swojej twórczości oraz za promocję Śląska Cieszyńskiego. Na zlecenie Teatru Narodowego stworzył komedię „Narty Ojca Świętego”, której premiera miała miejsce w 2004 roku.

Film i telewizja

W 1994 roku na ekranach kin zadebiutowała ekranizacja powieści Spis cudzołożnic. Proza podróżna, której autorem jest Jerzy Stuhr. Warto zaznaczyć, że był on nie tylko reżyserem, ale także autorem scenariusza oraz odtwórcą głównej roli. Z racji bliskiej współpracy, Jerzy Pilch, będący twórcą literackiego pierwowzoru, współdziałał przy tworzeniu dialogów i dodatkowo pojawił się na ekranie w epizodycznej roli mężczyzny spotkanego przez głównego bohatera w barze.

Kolejnym znaczącym filmem, w którym adaptowano dzieło Pilcha, jest Pod Mocnym Aniołem, wyreżyserowany w 2013 roku przez Wojciecha Smarzowskiego, który zajął się także scenariuszem. Film ten powstał na podstawie innej powieści autora.

Pilch przyczynił się również do powstania scenariuszy do dwóch odcinków z popularnego cyklu Święta polskie: Żółty szalik (2000) oraz Miłość w przejściu podziemnym (2006). To pierwsze dzieło otrzymało m.in. nagrodę na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, co świadczy o jego wysokiej wartości artystycznej.

Oprócz filmów, jego twórczość znalazła również zastosowanie w teatrze. Sztuki Pilcha były adaptowane dla potrzeb Teatru TV, a wśród nich znajdują się tytuły takie jak Monolog z lisiej jamy (1998), Narty Ojca Świętego (2006) oraz Zabijanie Gomułki (2018). Dodatkowo, na podstawie powieści Inne rozkosze, powstał spektakl telewizyjny o tej samej nazwie w 1998 roku.

Pisarz napisał też scenariusz do dwóch odcinków serialu telewizyjnego Bar Atlantic. Wystąpił także w obrazie Wtorek (2001), wyreżyserowanym przez Witolda Adamka. Ponadto, w 1999 roku zrealizowano dokument o jego twórczości pt. Jerzy Pilch. Wyznania człowieka piszącego po polsku, w reżyserii Aleksandry Czerneckiej i Dariusza Pawelca.

Życie prywatne

Jerzy Pilch był osobą o głębokich przekonaniach religijnych, należącą do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Można go również opisać jako zagorzałego kibica klubu piłkarskiego Cracovia. Wraz z żoną Anną wychowywali córkę Magdalenę.

W roku 2012 pisarz odkrył, że boryka się z chorobą Parkinsona, która związała się z jego problemami z alkoholem – o których otwarcie mówił. Życie z tą nieuleczalną dolegliwością, a także związana z nią introspekcja dotycząca postępującej degeneracji zarówno ciała, jak i umysłu, stały się kluczowymi tematami jego twórczości w latach 2012-2013. W Drugim dzienniku, publikowanym w „Tygodniku Powszechnym”, Pilch relacjonował swoje zmagania, a później dzieło to zostało wydane przez Wydawnictwo Literackie w formie książkowej.

Począwszy od lata 2013, jego rubryka przyjęła nieco inny charakter. Pod tą samą nazwą, Drugi dziennik, stała się bardziej autobiograficzna, koncentrując się na wspomnieniach z dzieciństwa spędzonego w Wiśle.

W miarę postępu choroby, jaką była utrudniona mobilność i konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego, Pilch podjął decyzję o przeprowadzce z Warszawy do mniejszego ośrodka. Od grudnia 2019 roku mieszkał z żoną w Kielcach, gdzie również zmarł w wieku 67 lat. Po nabożeństwie żałobnym w ewangelicko-augsburskim kościele Świętej Trójcy w Kielcach, jego urna została złożona na komunalnym cmentarzu Starym w Kielcach (kwatera XXV, rząd A, grób 65).

Upamiętnienie

W Wiśle, na przełomie maja i czerwca, odbywa się Festiwal Słowa Granatowe Góry imienia Jerzego Pilcha, który od 2021 roku co roku przyciąga miłośników literatury. Wydarzenie to staje się wspaniałą okazją do uczczenia twórczości pisarza, a jego dzieła są analizowane i dyskutowane przez uczestników.

W Septemberze, w Kielcach, mieszkańcy mogą wziąć udział w festiwalu literackim Pociąg do literatury. W ramach tego wydarzenia również część wydarzeń poświęcona jest dorobkowi twórczemu Jerzego Pilcha, co stanowi ważny element lokalnej kultury literackiej.

Rok 2022 przyniósł kolejny sposób upamiętnienia tego wybitnego pisarza. Miejska Biblioteka Publiczna w Kielcach zyskała jego imię, co podkreśla znaczenie literatury w życiu społecznym. W tej samej bibliotece, w jednej z filii mieszczącej się na dworcu autobusowym przy ulicy Czarnowskiej, eksponowane są niektóre osobiste przedmioty pisarza, dostarczając odwiedzającym unikalnych doświadczeń związanych z jego życiem i pracą.

W 2022 roku odsłonięto także popiersie Jerzego Pilcha w Alei Sław na Skwerze imienia Szarych Szeregów w Kielcach. Rzeźba, stworzona przez Aleksandrę Wiater, jest nie tylko hołdem dla jego twórczości, ale także wpisuje się w szerszą tradycję pamięci o wybitnych postaciach związanych z miastem.

Występy w filmach

Jerzy Pilch, znany polski pisarz i dramaturg, ma także na swoim koncie rolę w filmach. Jego występy filmowe są różnorodne i pokazują jego talent nie tylko w literaturze, ale i w aktorstwie.

• 1994: Spis cudzołożnic jako mężczyzna w barze,
• 2001: Wtorek jako Jerzy, właściciel wytwórni krasnali ogrodowych.

Twórczość

Jerzy Pilch, znaczący autor polskiej literatury, ma na swoim koncie wiele istotnych dzieł, które zasługują na szczegółowe omówienie.

• Wyznania twórcy pokątnej literatury erotycznej, Londyn: Puls, 1988 (Nagroda Fundacji im. Kościelskich 1989),
• Spis cudzołożnic. Proza podróżna, Londyn: Puls, 1993,
• Rozpacz z powodu utraty furmanki, Kraków: Znak, 1994,
• Inne rozkosze, Poznań: a5, 1995,
• Monolog z lisiej jamy, Kraków: Universitas, 1996,
• Tezy o głupocie, piciu i umieraniu, Londyn: Puls, 1997 (finał Nagrody Literackiej Nike 1998),
• Tysiąc spokojnych miast, Londyn: Puls, 1997,
• Bezpowrotnie utracona leworęczność, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998 (finał Nagrody Literackiej Nike 1999, Paszport Polityki 1998),
• Opowieści wigilijne, wraz z Olgą Tokarczuk i Andrzejem Stasiukiem, „Czarna Ruta”, 2000,
• Pod Mocnym Aniołem, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000 (Nagroda Literacka Nike 2001),
• Upadek człowieka pod Dworcem Centralnym, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002,
• Miasto utrapienia, Warszawa: Świat Książki, 2004 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2005),
• Narty Ojca Świętego, Warszawa: Świat Książki, 2004,
• Moje pierwsze samobójstwo, Warszawa: Świat Książki, 2006 (finał Nagrody Literackiej Nike 2007),
• Pociąg do życia wiecznego, Warszawa: Świat Książki, 2007 (zbiór felietonów, które ukazały się w latach 2002–2006 na łamach tygodnika „Polityka” i od czerwca 2006 w „Dzienniku” – nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2008),
• Marsz Polonia, Warszawa: Świat Książki, 2008 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2009),
• Sobowtór zięcia Tołstoja, Warszawa: Świat Książki, 2010,
• Dziennik, „Wielka Litera”, 2012 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2013, nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia),
• Wiele demonów, „Wielka Litera”, 2013 (Nagroda Literacka Gdynia 2014, finał Nagrody Literackiej Nike 2014),
• Drugi dziennik, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2014),
• Zuza albo czas oddalenia, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015,
• Zawsze nie ma nigdy. Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016,
• Portret młodej wenecjanki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017,
• Inne ochoty. Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak. Część 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017,
• Żywego ducha, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2018,
• Trzeci dziennik, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019,
• Żółte światło, Warszawa: Wielka Litera, 2019,
• Widok z mojego boksu, Kraków: Wydawnictwo Miesięcznik Znak, 2019,
• 60 felietonów najjadowitszych, Warszawa: Wielka Litera, 2020 – zawiera felietony publikowane wcześniej w: Rozpacz z powodu utraty furmanki (Teoria zwycięstwa, Tak jest ze wszystkim, Europejczyk w prasłowiańskich gaciach, Beznamiętny opis lokalu obwodowej komisji wyborczej, Magowie ciemnych spraw, Nie ma dymu bez teczki, Święto, Pechowiec, Jak chodzić, Jak jest?, Skarb ukryty w cichym kąciku, Fiszki Mariana S., Czarny Kapturek, Zrobiony na niebiesko),
• Aneks, czyli pięć pamfletów z „Nagłosu” mówionego (Szał twórczy członka Rady Państwa, Ból rżnie serce na żywo, Porzućcie wszelką nadzieję, Niczym nieprzerywana równina, My oba to jedna osoba),
• Tezy o głupocie, piciu i umieraniu (Dlaczego Chruszczowowi podobał się Jeden dzień Iwana Denisowicza?, Guzik, Pępek felietonisty, Babina z Peerelu, Pochwała kłamstwa, Za dużo much, Zielone zęby Przewodniczącego Mao (1), Zielone zęby Przewodniczącego (2), Zielone zęby Przewodniczącego (3), Polska Eliot, Twórczość, ć, ć, ć…, Nie być wcale, Zwód tenisisty),
• Upadek człowieka pod dworcem centralnym (Historia węża w butelce, Zmierzch myśliciela, Wszystko ułożone i skończone, Ani tak, ani tak, A może byś chciała Polaka?, Bułka mało słona, Śmieszna rura, Ciastko z pianą, Cierpieć jak Iwaszkiewicz, Oddzielić ziarno od Maciąga, Jak powstaje krytyk literacki, Ja, człowiek teatru, Włożyć gacie, „Burek jest pogryziony”, Boski Janusz, Nieśmiali rezerwiści (1), Nieśmiali rezerwiści (2), Nieśmiali rezerwiści (3)),
• Pociąg do życia wiecznego (Nieopisane prezenty, Uwagi o samotności, Moja matka i Księga Nehemiasza, Alojzy Piontek i Ryszard Krynicki, Na wydobycie prochów Farinellego, Same wiersze, Ponury los pierwowzoru, Władysław Gomułka przemawia z zaświatów, Partia, która pozostała matką).

Ekranizacje

Temat ten wiąże się z filmowymi adaptacjami dzieł Jerzego Pilcha, które wzbudzają znaczące zainteresowanie zarówno wśród jego miłośników, jak i krytyków.

• Pod Mocnym Aniołem (film),
• Spis cudzołożnic.

---

Oceń: Jerzy Pilch

---